گَوران/ گبران در متون فارسی سده های نخست هجری
در متون متقدم فارسی دری واژۀگَوران Gawrān محتملاً با همان مضمون “گبران” بکار رفته است، برای نمونه در کتاب “طبقات الصوفیۀ” خواجه عبدالله انصاری هروی متوفی 481 ه ق از قول ابو احمد القلانسی از بزرگان صوفیه منقول است که گفت: گر مرا مرگ آید، ایدر مرا در مرغوزن (گورستان) گوران به گور کنید … (ص293) و نیز خواجه در فصل معرفت و توحید (ص641) آورده است: گوران میگویند: شکر یزدان که چشم بیننده داد و گوش شنونده و زبان گوینده و دست گیرنده و پای رونده. وی در وصف شیخ ابایزید بسطامی گوید: نام وی طیفور بن عیسی بن آدم بن سروشان است که جدش سروشان “گَوری” بوده، مسلمان شده. (طبقات الصوفیه/ خواجه عبدالله انصاری با مقابله و تصحیح، محمد سرور مولایی، نشر توس، تهران 1362ش)،
در تفسیر کشف الاسرار خواجه عبدالله انصاری، تألیف امام احمد بن احمد مَیبُدی، به سعی و اهتمام علی اصغر حکمت نشر امیرکبیر تهران 1382ش جلد 5 ص148 آمده است: گفته اند که ثنویان اند ایشان که بنور و ظلمت گویند و گوران که گویند: الخیر من الله و الشرّ من ابلیس.
بنابر فرهنگ بهدینان، گردآوری جمشید سروش سروشیان، تهران 1345ش ص 141-142 گَور gavr/ gowr و گَوره gawra در گویش زرتشتی به معنی “مرد” و “تنومند” است.
از سوی دیگر لفظ گُوران Gurān که در متون فارسی و لاتین و در تلفظ مردم مناطق کرمانشاه، ایلام و لرستان و همدان رایج است و بیشتر مفهوم ایل گوران در دالاهو و آیین یارسان از آن استنباط میشود، به باور مینورسکی متأثر از تلفظ ترکی Göran است، در حالیکه در لفظ مردمان مناطق اردلان و شهرزور و مکری بصورت Gōrān تلفظ میشود که مفهومی کلی است و همۀطوایف گورانی اعم از یارسان و غیریارسان را دربر دارد و بنظر میرسد مخفف Gāōrān/ Gawrān/ Gaurān (از ریشۀ Gao) و با واژۀ رایج Gawra (بمعنی بزرگ) مرتبط باشد، (اختلاف لهجه دو گروه ممکن است به ساختار صوت شناسی گویشهای مناطق مزبور با یکدیگر مرتبط باشد و نه الزاماً تاثیر فونولوژی ترکی) از سوی دیگر با توجه به متون دری متقدم مانند نوشتجات خواجه عبدالله انصاری بنظر میرسد، واژۀ گَور در گذشته در فارسی بجای “گبر” رواج داشته، اما امروزه صرفاً “گبر” گفته می شود، هر چند در گورانی و گویشهای خویشاوند “گَور” تلفظ میگردد و نتیجه آنکه میان نام “گوران” (قومواژه) و “گَور” (گبر) ارتباطی لغوی قابل تصور است. بدیهی است مفهوم آیینی متأخر از مفهوم قومی بوده، چه پس از اسلام که این مفهوم مذهبی با یارسان مشخص میشود و چه پیش از اسلام که نماد ثنویت (خیر و شرّ) و زروانیسم است.
جنبش فرهنگی گوران
گوران، زبانی مستقل از زبان کُردی و از گروه زبانهای ایرانی شمال غربی و هم خانواده با زبانهای تالشی، وفسی، گیلکی و سمنانی است. گوران بزرگ شامل گویشهای هورامی (لهون، تخت)، گوران (ژاوروئی-پاوه ای، باجلان، عبدالملکی، زنگنه-کندوله ئی، جباری، همه وند، گهواره ای و ...)، شبک و زازا (دیملی) و ... میباشد که در زاگرس مرکزی، شمال عراق و شرق آناتولی رواج دارد.
ی آبان 21 , 1402
رسالۀ موسوم به “یک گلچین کوتاه از نظم گوران” A Short Anthology of Guran Poetry تألیف میجرسون Major E. B. Soane که در “مجلۀ انجمن سلطنتی آسیایی بریتانیا و ایرلند” The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland در 1921 میلادی به چاپ رسیده است. download […]
آخرین دیدگاه‌ها