کُرد-گوران، رابطۀنسبی یا سببی؟
بنابر پنداری نادرست، همواره اقلیت را به اکثریت مجاور یا محیط بدان نسبت میدهند. بیگمان اگر گورانها در بختیاری، گیلان یا بلوچستان میزیستند، آنها را به قومیت غالب (لُر، گیل و بلوچ) نسبت میدادند. دستگاه تبلیغاتی کُرد در شمال عراق امروزه، بقایای جوامع آشوری، کلدانی و سریانی را “مسیحیان کُرد” و “مسیحیان کردستان” میخواند که این توهم را بذهن بسیاری از کُردها و حتی برخی از همان اقلیتها متبادر میکند که مسیحیان مزبور تبارِ کُردی دارند و تنها در مذهب و گویش با سایرین متفاوتند. درحالیکه آشوریان و کلدانیان هزاران سال بر کردها و حتی بر ظهور مسیح تقدم زمانی دارند. نمونۀ عینی دیگر دهها گویش و زبانی چون سمنانی، وفسی، سیوندی و … است که گویشوران آنها عمدتاً زبان خود را گویش یا لهجه ای از فارسی میدانند، در حالیکه یک زبانشناس میداند، این زبانها عمدتاً شمالغربی اند و با فارسی مرتبط نیستند.
زمانی که گوران هژمونی ادبی، فرهنگی، اجتماعی و بیشتر روستاها و شهرها را در اختیار داشت و عشایر کرد در کوچ نشینی بودند، کُرد را به گوران نسبت میدادند، علی اکبر وقایع نگار گوران را ریشۀکُردی میداند، حال که سوران و کرمانج هیمنۀ رسانه ای، نوشتاری و جمعیتی دارند و بر اکثریت شهرها و روستاها غلبه یافته اند، گوران به زیر مجموعۀ آنان تبدیل شده است. در اینجا دو گزارۀنقیض هم وجود دارد، در یگ نگاه مربوط به دو قرن پیش، گوران ریشۀکُردی و مقدم بر آن است و در نگاه دیگر که به امروز مربوط است، کُرد ریشۀگوران و مقدم بر آن است. اما بر اساس نظریات زبانشناسی زبان کرماج ربطی به گوران ندارد، یکی مایل به پارسی و جنوبغربی و دیگری مایل به مادی و پارتی و شمالغربی است.
لازم بذکر است، انتساب کُرد به گوران یا گوران به کُرد در مناطق کرماج نشین عراق، ترکیه و ایران، رایج نیست، بلکه در حوزۀادرلان و کرمانشاه شایع بوده، مناطقی که کردستان تاریخی شمرده میشوند که از قرن هشتم هجری مستوفیان و منشیان ایرانی نام آن را بر ولایت سابق جبل نهادند، جاییکه گویشهای کُردی جنوبی بشدت تحت تأثیر آواشناسی، دستور و فقه اللغۀزبان گوران اند، بقسمی که کردهای سوران، جاف و اردلان، بسختی زبان کردهای شمال را در مییبابند. پس طبیعی است، تآثیر شگرف زبان و فرهنگ گوران در کردی جنوبی و اینکه بسیاری از کردهای جنوبی اصالت گوران دارند، چنین پندارهایی را در پی دارد که “کرد ریشۀگوران” و یا “گوران ریشۀکرد” است،
اما درست ترین خوانش از رابطۀگوران-کُرد آن است که بگوییم، دو زبان دارای منشاءزبانی متفاوتی از هم اند که بی تردید ناشی از دوگانگی قومی و طایفه ای میباشد، اما این دو در طول قرون (دست کم از عصر ساسانی به بعد) به سبب مجاورت و اشتراک در جغرافیا، تبادلات فرهنگی، اجتماعی و زبانشناسی نموده، مشترکات اکتسابی دارند و این مشترکات اکتسابی است که یکی را زیر مجموعۀدیگری مینمایاند.
گفتنی است، گوران در مناطق گوناگون کردنشین تعابیر متفاوت دارد، در ناحیۀاردلان، به یکجانشین در برابر کوچروان (کُرد) تعبیر شده، در حالیکه در ناحیۀمکری به راهزن، خصم و بیگانه تعبیر شده است. بعبارتی در حوزۀاردلان پیوستگی میان گوران-کُرد مستفاد میگردد، در حالیکه در ناحیۀمکری و بالاتر از آن پیوستگی و خویشاوندی میان آنها پیدا نیست.
بنابر سفرنامۀریچ، عمرآغا مهماندار مباشر محمودپاشا بابان که از قبایل کرماج پژدر بودند، صراحتاً گورانهای شهرزور را تباری غیر از کُرد میداند که با دسیسۀعثمانی به کردها نسبت داده شده اند، تا شأن آنها پایین آید!
در حوزۀاردلان و کرمانشاه هرچه به گذشته برگردیم، تمایز میان کرد-گوران بیشتر میشود، زیرا مشترکات و اختلاط آن دو در گذشته اندک بوده، این تمایز در کلام عابدین جاف و ملا مصطفی بیسارانی کاملاً نمایان است. در قرون متأخر در در مناطقی که اختلاط دو جامعه کمتر بوده است، مانند شاهو بازهم تمایز کُرد-گوران تداوم یافته، در کلام میرزا عبدالقادر و ملاحسین قاضی پاوه و قره داغ مشهود است. در کشکول قریۀتیژتیژ سنه در منظومه ای از پیکار میان کُرد و گوران با شور و حماس یاد شده، تا به امروز در ایلاخ سنه، تمایز و تقابل میان کُرد و گوران استمرار داشته است. در شاهو و اورامان ظرف چهار دهۀاخیر به سبب نفوذ زائدالوصف کُردایتی، نه تنها تمایز میان کُرد و گوران از میان رفته، بلکه برای سهولت امر گوران عامدانه سانسور و به کردی هورامی فروکاسته شده است.
آخرین دیدگاه‌ها